نمایش‌های آیینی این رویداد به‌ویژه تعزیه که ریشه در تئاتر بومی و باستانی ایران دارد.قرن‌هاست که مردمان را به شهود عینی فرا می‌خواند تا زوایای این عظمت را مکشوف سازد.
تعزیه نمایشی عاشورایی است. نمایشی که روایت‌گر حق و حقیقت است و شگرف‌ترین رویداد تاریخ را بازنمایی می‌کند. در این نمایش یکایک تماشاگران خود بازیگرند و به اشک و آه و اندیشه و فریاد، نماهای این واقعه عظیم را رقم می‌زنند.عاشورا برجسته‌ترین و با شکوه‌ترین نمونه میراث معنوی بشری است که ارزش‌های نهفته در آن در قالب آیین‌های پررمز و راز و مراسم سوگواری پرشور به صورت‌های گوناگون متجلی می‌شود.
آیین‌هایی که بوی قدسی و رنگ آسمانی دارد با مراسم و مناسکی که جوشیده از متن باورها و اعتقادات مردم است و جلوه‌ای از فرهنگ عشق و ایثار و آزادگی را به نمایش می‌گذارد.
واقعه عاشورا جلوه‌گاه ملموس رویارویی نور و ظلمت و نماد ستیز عدالت و بی‌عدالتی و تقابل ظلم و آزادگی است و در تک تک آیین‌های آن دریایی از فرهنگ و هنر جریان دارد. آیین‌های عاشورایی اگرچه به لحاظ مضمون طبعی واحد دارند اما به دلیل تنوع اقلیمی دارای نمودهای مختلف و متنوعی هستند که بر زیبایی و غنای آن می‌افزاید.
نخل‌گردانی، مقتل‌خوانی، منقبت‌خوانی، علم‌گردانی، چاووش‌خوانی، خطبه‌خوانی، کرنازنی، نقالی، پرده‌خوانی و تعزیه نمونه‌ای از این آیین‌هاست که در ایام سوگواری دل‌های شیدایی اهل ولایت را به سالار شهیدان دشت نینوا پیوند می‌دهد.
آیین‌های عاشورایی، پاسداشت آزادی و سرافرازی، تبلور شور و شعور و عشق مردمی دلباخته به سالار شهیدان و سرور آزادگان است. مردمی که به راه و رسم او دل سپرده‌اند و بر این شعله درخشان چشم دوخته‌اند.
